Μινωικό Μέγαρο Νίρου

Σε απόσταση 15 χλμ. ανατολικά του Ηρακλείου, μετά την Αμνισό και το Κακό Όρος και στη περιοχή του σύγχρονου οικισμού Κοκκίνη Χάνι, βρίσκεται σημαντικός αρχαιολογικός χώρος στον οποίο έχει ανασκαφεί μεγάλο και πολυτελές μινωικό μέγαρο. Συνηθίζεται να αποκαλείται «Μέγαρο Νίρου» εξαιτίας παλαιότερης εγκατάστασης που προυπήρχε στο σημείο (το Χάνι του Νίρου).

Χρονολογείται στη νεοανακτορική περίοδο, ήταν διώροφο με θέα στη θάλασσα και ήταν κτισμένο με ανακτορική λαμπρότητα όπως μαρτυρούν οι πελεκητές πέτρες της πρόσοψής του, οι τοιχογραφίες, η χρωματική διακόσμηση και οι ξυλοδεσιές στους τοίχους του και η αρχιτεκτονική του διαρύθμιση γενικότερα. Καταλάμβανε χώρο 1000 τ.μ. περίπου, είχε 40 ισόγεια δωμάτια και δύο πλακόστρωτες αυλές, νότια και ανατολικά του. Στη μία του αυλή υπήρχε, για τελετουργικούς σκοπούς, εξέδρα ή βωμός με τρεις βαθμίδες και ένα ζευγάρι Ιερά Κέρατα. Η αυλή αυτή αποτελεί μικρογραφία των θεατρικών χώρων της Κνωσού και της Φαιστού.

Η είσοδος του μεγάρου ήταν κιονωτή και οδηγούσε στη κεντρική αίθουσα με τα πολύθυρα. Από εκεί διάδρομοι οδηγούσαν στα υπόλοιπα τμήματα του μεγάρου. Στο ιερό του, στην νοτιοανατολική γωνία του συγκροτήματος, υπήρχε εστία στην οποία γινόντουσαν θυσίες. Μέσα στο ιερό βρέθηκαν κατά την ανασκαφή 4 κολοσσιαίοι χάλκινοι πέλεκεις, τους οποίους σήμερα μπορούμε να δούμε στο αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Άλλοι χώροι του μεγάρου που παρουσιάζουν ενδιαφέρον είναι οι αποθήκες των βωμών, στις οποίες βρέθηκαν αποθηκευμένοι 40-50 βωμοί από πηλό και το δωμάτιο των λύχνων, το δάπεδο του οποίου ήταν διακοσμημένο με πολύχρωμα βότσαλα, τα οποία θα έδιναν την εντύπωση ψηφιδωτού. Ονομάστηκε δωμάτιο των λύχνων γιατί σε αυτό βρεθηκαν 4 λύχνοι, οι δύο υπόστηλοι σε ψηλό κυλινδρικό πόδι με βάση.

Από τα παραπάνω ευρήματα ο Έβανς συμπέρανε πως το συγκεκριμένο μέγαρο, δεν ήταν απλά η έδρα του τοπικού άρχοντα, αλλά έδρα ανακτορικού αξιωματούχου της Κνωσού, ίσως κάποιου αρχιερέα, ο οποίος θα διέθετε όλα αυτά τα ιερά σκεύη και αντικείμενα στους πιστούς της μινωικής θρησκείας. Το μέγαρο του Νίρου σίγουρα αποτέλεσε το κέντρο τοπικού μινωικού οικισμού. Μάλιστα λίγο δυτικότερα, στη θέση «Άγιοι Θεόδωροι» και στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα το ξενοδοχείο «Κνωσός», έχει ανασκαφεί μινωικό λιμάνι και διάφορα κτίρια και εγκαταστάσεις.

Το μέγαρο του Νίρου κατέστρεψε βίαια το 1490 π.Χ. μεγάλη πυρκαγιά η οποία άφησε έντονα τα ίχνη της.