Το Φαράγγι της Σαμαριάς είναι το μακρύτερο κι ίσως το επιβλητικότερο φαράγγι της Ευρώπης, και σίγουρα το πιο περπατημένο μονοπάτι της Ελλάδας.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης το έχει ανακηρύξει μνημείο φυσικής ομορφιάς και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εθνικούς δρυμούς της χώρας.
Το μήκος του φαραγγιού φτάνει τα 18 χλμ. και το πλάτος του κυμαίνεται από τα 150 μ. ως τα 3-4 μ. στο στενότερο σημείο του, τις διάσημες «Σιδερόπορτες». Στο παρελθόν αποτέλεσε πολύ συχνά καταφύγιο των ντόπιων για να γλιτώσουν από τις σφαγές των κατακτητών. Ενδεικτικά, το 1770, μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, εδώ κατέφυγαν χιλιάδες γυναικόπαιδα Σφακιανών.
Η κατάβαση ξεκινάει από τη θέση Ξυλόσκαλο του Ομαλού με υψόμετρο 1200 μ., συνήθως αρκετά νωρίς το πρωί καθότι η διάρκεια της διαδρομής είναι 4 με 8 ώρες, ανάλογα με τους ρυθμούς του κάθε επισκέπτη.
Κατά μέσο όρο 6 ώρες είναι αρκετές ώστε να απολαύσει κανείς τη διαδρομή χωρίς υπερβολική βιασύνη.
Το κατηφορικό μονοπάτι από το Ξυλόσκαλο δημιουργεί την πρώτη αίσθηση δέους καθώς κατεβαίνεις βαθιά μέσα στο φαράγγι, μέχρι να βρεις την κοίτη του ποταμού. Στην αρχή θα την έχεις στα δεξιά σου, αλλά στην πορεία θα χρειαστεί να την διασχίσεις πολλές φορές. Η κατάβαση του κατηφορικού μονοπατιού διαρκεί περίπου 40’ κι έπειτα βρίσκεσαι στη θέση «Νερούτσικο» από όπου πλέον η κλίση γίνεται πιο ομαλή.
Η διάσχιση του Φαραγγιού της Σαμαριάς, αποκαλύπτει ένα συνεχώς εναλλασσόμενο τοπίο, με πηγές, μικρές λιμνούλες, τις τεράστιες πέτρες που αποκαλύπτει η κοίτη του χειμάρρου, και πολλά δέντρα, πλατάνια, πεύκα, κυπαρίσσια.
Στην αρχαιότητα γινόταν εξαγωγή ξύλου κυπαρισσιού από εδώ στην Αίγυπτο αλλά και υπήρχε μια ολόκληρη «βιομηχανία» παραγωγής κιόνων από κυπαρισσόξυλο για τα μινωικά ανάκτορα.
Το σκηνικό διανθίζεται από δέντρα που έχουν σκαρφαλώσει στους πιο απόκρημνους βράχους, πρίνους, μυρωδιές από βότανα και για τους τυχερούς επισκέπτες: ο κρητικός Αίγαγρος ή αλλιώς Κρι-Κρι, σε κάποια απότομη πλαγιά.
Ο Δρυμός της Σαμαριάς περιλαμβάνει εκατοντάδες είδη χλωρίδας και πανίδας, ορισμένα εκ των οποίων είναι ενδημικά της Κρήτης. Ένα χιλιόμετρο περίπου μετά το Νερούτσικο βρίσκεται η πηγή Ρίζα Συκιάς και μετά από άλλο ένα μισάωρο περπάτημα φτάνεις στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου που είναι περιστοιχισμένη από τεράστια κυπαρίσσια.
Στο σημείο αυτό πιστεύεται ότι ήταν η αρχαία πόλη Καινώ όπου γεννήθηκε η Βριτόμαρτις (αρχαία θεότητα).
Από εκεί κι έπειτα το πέρασμα αρχίζει να στενεύει, ώσπου τέσσερα περίπου χιλιόμετρα αργότερα συναντάς τον οικισμό της Σαμαριάς που εκκενώθηκε το 1962, όταν καθιερώθηκε η Σαμαριά ως Εθνικός Δρυμός. Λίγο παρακάτω, στο Κάτω Χωριό αν περπατήσεις λίγο ανηφορικά θα συναντήσεις την εκκλησία της Οσίας Μαρίας, που χάρισε (με παραφθορά) το όνομα της στη Σα-μαριά.
Στη συνέχεια, κι αφού περάσεις μετά από ένα περίπου χιλιόμετρο της Πέρδικας το Νερό όπου υπάρχει πηγή, φτάνεις στα Κεφαλοβρύσια. Θα τα αναγνωρίσεις από τα τεράστια πλατάνια.
Οι πηγές που βρίσκονται στις ρίζες τους λένε ότι τροφοδοτούσαν το Μαντείο του Απόλλωνα.
Έπειτα, κι αφού προσπεράσεις το εκκλησάκι του Χριστού, βρίσκεσαι στο πιο εντυπωσιακό ίσως σημείο του Φαραγγιού, τις διάσημες Σιδερόπορτες ή Πόρτες. Είναι το πιο στενό σημείο του Φαραγγιού της Σαμαριάς, με τα κατακόρυφα τοιχώματα να ορθώνονται επιβλητικά πάνω από το κεφάλι σου.
Με λίγη παραπάνω τύχη μπορεί να δεις εδώ σκαρφαλωμένο κάποιον Κρητικό Αίγαγρο.
Μετά τις Πόρτες το τοπίο αρχίζει να γίνεται ηπιότερο, με την κοίτη να πλαταίνει. Στην έξοδο του φαραγγιού γίνεται ξανά έλεγχος των εισιτηρίων προκειμένου να διαπιστωθεί ότι κανείς δεν χάθηκε ή δεν αποφάσισε να μείνει εντός του.
Το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής είναι και το πιο δύσκολο, μια και το φαράγγι είναι πλέον πίσω σου, η ζέστη δυνατή και η κούραση έχει αρχίσει να γίνεται αισθητή.
Ευτυχώς σύντομα θα αντικρίσεις το γαλάζιο Λιβυκό Πέλαγος στην παραλία της Αγίας Ρουμέλης όπου μπορείς να διανυκτερεύσεις ή να πάρεις το καραβάκι που θα σε πάει ως το Λουτρό, τη Χώρα Σφακίων, τη Σούγια ή την Παλαιόχωρα.
