Η μονή Κρουσταλλένιας είναι σκαρφαλωμένη πάνω σ' ένα βράχο κατάφυτο από δέντρα που υψώνεται γύρω στα 15 μ. πάνω από το επίπεδο του λασιθιώτικου κάμπου. Χτισμένη σε υψόμετρο 850 μ., σε μια από τις πιο ωραίες τοποθεσίες του οροπεδίου, προσφέρει εκπληκτική θέα στην γύρω περιοχή. Πρόκειται για ένα μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία που είναι ιδιαίτερα παλιό, χωρίς όμως να είναι γνωστό από ποιους και πότε ιδρύθηκε, αν και θα πρέπει να υπήρχε ήδη από τη Β' Βυζαντινή περίοδο της Κρήτης (961-1204).
Η ιστορία του συνδέεται στενά με την ιστορία του ίδιου του οροπεδίου Λασιθίου και σύμφωνα με ορισμένες πηγές υπήρξε κέντρο συγκέντρωσης επαναστατών κατά των Ενετών. Από το 1293-1543 όμως οι Ενετοί αποφάσισαν να ερημώσουν το οροπέδιο ακριβώς επειδή ήταν κέντρο επαναστατικής δράσης, οπότε λογικά τότε πρέπει να εγκαταλείφθηκε και η μονή.
Η καινούρια σελίδα στην ιστορία της Κρουσταλλένιας άνοιξε το 1543 όταν ανακαινίστηκε από τη μοναχή Παλαντία που ήρθε στην Κρήτη μαζί με άλλους Πελοποννήσιους πρόσφυγες. Στη συνέχεια, με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους εγκαταστάθηκαν εδώ άντρες μοναχοί και η μονή συνέχισε την επαναστατική της δράση, την οποία «πλήρωσε» με τεράστιες καταστροφές και λεηλασίες κατά την επανάσταση του1821. Παρόλα αυτά, το 1866 ήταν το στρατηγείο των επαναστατών και παράλληλα την ίδια εποχή λειτουργούσε στο χώρο της το πρώτο σχολείο του οροπεδίου. Δυστυχώς η καταστροφή του 1867 αλλοίωσε την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της σε σημείο που τα σημερινά κτίρια δε θυμίζουν σε τίποτα την παλιά μορφή της, αφού τα περισσότερα χτίστηκαν από την αρχή.
Η μονή Κρουσταλλένιας ήταν από παλιά ένας από τους πιο φιλόξενους χώρους, στον άνετο ξενώνα της οποία κατέφευγαν ξένοι και ντόπιοι περιηγητές ιδίως το καλοκαίρι.
