Παίρνοντας τον δρόμο που ξεκινάει από το Ρέθυμνο με κατεύθυνση προς τα νότια, στο 37ο χλμ συναντάμε ένα τοπίο μοναδικό.
Εδώ βρίσκεται το διάσημο μοναστήρι του Πρέβελη με θέα το Λιβυκό Πέλαγος, αλλά και ένα εξωτικό φοινικόδασος, δίπλα στο οποίο χύνεται ο Μεγάλος Ποταμός.
Αποτελείται από δύο χωριστά κτιριακά συγκροτήματα, το "Πίσω" και το "Κάτω Μοναστήρι" που απέχουν μεταξύ τους περίπου 2 χλμ. Η επίσκεψη στη μονή Πρέβελη δεν παρουσιάζει μόνο τουριστικό, αλλά και ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει την απίστευτη ομορφιά του τοπίου και να θαυμάσει τα δείγματα της εκκλησιαστικής τέχνης που υπάρχουν στο ναό.
Πολλοί θρύλοι συνδέονται με την ίδρυση της μονής που εντοπίζεται την περίοδο της Ενετοκρατίας, όπως τα περισσότερα κρητικά μοναστήρια. Την εποχή αυτή λειτουργούσαν δύο μεγαλύτερα μοναστήρια και πολλά μικρότερα, τα οποία χρειάστηκε να συνενωθούν για να δημιουργήσουν τη μεγάλη μονή Πρέβελη. Μια σειρά δραστήριων ηγουμένων την έκαναν μια από τις πλουσιότερες μονές της Δυτικής Κρήτης, που πρόσφερε πολλά σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες του νησιού.
Το "Κάτω Μοναστήρι" είναι το πρώτο που συναντάμε όταν φτάνουμε από το Ρέθυμνο (στο 37ο χλμ.) και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Σήμερα είναι εντελώς έρημο. Το "Πίσω Μοναστήρι", που είναι και το πιο γνωστό στους επισκέπτες, είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Δυστυχώς δε σώζεται κανένα από τα παλιά κτίσματα του, αφού όσα δεν καταστράφηκαν από τους Τούρκους, παραμορφώθηκαν από τις νεότερες κατασκευές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο ναός, το Καθολικό που βλέπουμε σήμερα, το οποίο είναι κτίσμα 150 χρόνων: χρονολογείται από το 1835, όταν το νησί βρισκόταν υπό αιγυπτιακή κατοχή.
Το μοναστηριακό συγκρότημα του Πρέβελη δεν είναι φρουριακής μορφής ακριβώς γιατί το μοναστήρι γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κατά τα οποία δεν υπήρχε πια λόγος οχύρωσης αφού η τουρκική κτήση είχε εξαλείψει το φόβο των πειρατικών επιδρομών.
Το Καθολικό βρίσκεται στο κέντρο του μικρού περιβόλου και γύρω του είναι χτισμένα τα κελιά των μοναχών, κυριολεκτικά χωμένα μέσα στους βράχους, λόγω της επικλινότητας του εδάφους. Επειδή ο επίπεδος χώρος δεν επαρκούσε, χρησιμοποιήθηκε η νότια πλευρά στην οποία κατασκευάστηκε αναλημματικός τοίχος και οικοδομήθηκε ένα δεύτερο επίπεδο κτιρίων χαμηλότερο από το πρώτο. Έτσι η οροφή των νοτίων κτιρίων χρησιμοποιήθηκε ως αυλή του ναού και των οικοδομημάτων της βόρειας πλευράς. Αμέσως από την είσοδο παρατηρούμε ότι υπάρχουν χωριστοί διάδρομοι πρόσβασης προς το βόρειο και το νότιο επίπεδο και με αυτό τον τρόπο διαχωρίζονταν πλήρως οι χώροι που προορίζονταν για διαφορετικές χρήσεις.
Ανάμεσα στα πολυτιμότερα κειμήλια της μονής είναι η εικόνα του Χριστού ο "Βασιλεύς των Βασιλευόντων", έργο του ζωγράφου Mιx. Πρέβελη (1750) και η εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (13ος αι.), με το έμβλημα του Ευαγγελιστή, τον αετό αριστερά και το Άγιο Πνεύμα δεξιά.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο ασημένιος πολυέλαιος στο κλίτος του Θεολόγου με το επίχρυσο ευαγγέλιο και δισκοπότηρο και ο χάλκινος πολυέλαιος ρωσικής τεχνοτροπίας που δημιουργήθηκε στη Μόσχα το 1908. Ένας ακόμη θησαυρός που φυλάσσεται εδώ είναι ο ασημένιος Σταυρός με το τίμιο ξύλο.
Όποιος ενδιαφέρεται να αντλήσει περισσότερα στοιχεία για την ιστορία και τη δράση του μοναστηριού, μπορεί να συμβουλευτεί το Αρχείο και το Βιβλίο Κτηματολογίου της Μονής. Η παρακμή του Πρέβελη άρχισε μετά το 1960 και σήμερα υπολειτουργεί με ένα μόλις μοναχό.
