Το πιο χαρακτηριστικό ίσως στοιχείου του Οροπεδίου Λασιθίου είναι οι ανεμόμυλοι που σε παλαιότερες εποχές λειτουργούσαν κατά χιλιάδες και δημιουργούσαν ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς.
Τους πρώτους μύλους τους συναντάμε μπαίνοντας στην κύρια είσοδο του Λασιθίου, από την πλευρά της Αμπέλου. Πρόκειται για 26 αλευρόμυλους σε πέτρινο πύργο και είναι κτισμένοι στη γραμμή του αυχένα δεξιά και αριστερά της εισόδου.
Κατασκευάστηκαν μετά τη μεγάλη Κρητική επανάσταση του 1866-1869 και μέχρι το Β’ παγκόσμιο πόλεμο ήταν οι μοναδικές αλευροβιομηχανίες της περιοχής. Σήμερα οι περισσότεροι είναι ερειπωμένοι και μόνο τρεις από αυτούς έχουν ανακατασκευαστεί. Ορισμένοι παλαιότεροι μύλοι σχεδόν κατεστραμμένοι σήμερα, βρίσκονται στο βόρειο-ανατολικό τμήμα του Οροπεδίου στη θέση «Ζάρωμα.
Το εφευρετικό πνεύμα ενός ξυλουργού, του Εμμ. Παπαδάκη ή Σπιρτοκούτη από το Ψυχρό, συνδύασε τον κινητικό μηχανισμό του πέτρινου ανεμόμυλου (φτερωτή και κάθετο άξονα) με την κλασική αναρροφητική αντλία, διαμορφώνοντας την πρώτη ανεμοκίνητη αντλία. Οι πρώτοι αντλητικοί ανεμόμυλοι βασίζονταν στην τεχνογνωσία των ανεμόμυλων για την μετατροπή της κινητικής ενέργειας του ανέμου σε μηχανική, ήταν κτιστοί και λειτουργούσαν σε μία κατεύθυνση του αέρα (μονόκαιροι). Ο Σπιρτοκούτης ήταν αυτός που εισήγαγε το βοηθητικό μηχανισμό περιστροφής του άξονα του μύλου προς την κατεύθυνση του ανέμου. Ο εκσυγχρονισμός και η εξέλιξη του στην σημερινή μορφή οφείλεται σ' ένα μαθητή του Σπιρτοκούτη τον Στέφανο Μαρκάκη από το χωριό Φαρσάρω, γνωστός και ως Μαρκοστεφανής. Οι καινοτομίες που εισήγαγε ήταν πολλές.
Αντικατέστησε τον κτιστό πέτρινο σκελετό με σιδερένια κατασκευή, προσέθεσε το «τιμόνι», την τριγωνική επιφάνεια από λεπτή λαμαρίνα στην ουρά του μύλου η οποία τον διατηρούσε σταθερά προς την κατεύθυνση του ανέμου και τέλος βελτίωσε την αναρροφητική αντλία.
Μέχρι και λίγα χρόνια πριν οι ανεμόμυλοι πρόσφεραν μεγάλη βοήθεια στον ντόπιο αγρότη βοηθώντας στην άρδευση του εύφορου οροπεδίου και συνετέλεσαν στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας.
Σήμερα ο αριθμός τους έχει μειωθεί σημαντικά ωστόσο υπάρχει ενδιαφέρον από τους τοπικούς φορείς για την αποκατάστασή και επανάχρηση τους.
