Η μονή Αγκαράθου είναι αφιερωμένη στην Παναγία και βρίσκεται σ' ένα πετρώδες ύψωμα ανάμεσα στα χωριά Σγουροκεφάλι και Σαμπάς, σε απόσταση 23 χλμ. από το Ηράκλειο.
Ο χρόνος ίδρυσης της δεν είναι εξακριβωμένος. Πρόκειται όμως για ένα από τα παλιότερα μοναστήρια της Κρήτης και δεν αποκλείεται να ιδρύθηκε στα χρόνια της Β' Βυζαντινής περιόδου.
Αρχικά ήταν ένα μικρό μοναστήρι που ανήκε στην παλιά κρητική οικογένεια των Καλλέργων το οποίο στην συνέχεια αναπτύχθηκε με τη βοήθεια μιας σειράς σημαντικών ηγουμένων.
Στα μέσα του 16ου αι. άρχισε να οχυρώνεται και να αποκτά φρουριακή μορφή. Τα στοιχεία που σώζονται σήμερα από το παλιό φρουριακό συγκρότημα είναι οι δύο πύλες και τα θολοσκεπή κτίρια των παλιών βορδοναρείων. Κατά την Ενετοκρατία υπήρξε φυτώριο παιδείας σπουδαίων εκκλησιαστικών ανδρών. Ενδεικτικά από δω πέρασαν ως μοναχοί ή ηγούμενοι οι Κύριλλος Λούκαρις, Μελέτιος Πηγάς, Σιλβέστρος ο Κρης.
Σπουδαίο ρόλο έπαιξε η μονή και κατά την περίοδο της τουρκικής πολιορκίας. Ο τότε ηγούμενος της Αθανάσιος Χριστόφορος το 1646 σχημάτισε επαναστατικό σώμα που αντιστάθηκε γενναία στους Τούρκους. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έκοψε τα κεφάλια πολλών Τούρκων και σχημάτισε αψίδα για να περάσει ο Ενετός στρατηγός Ντολφίν.
Η πνευματική ύφεση ήρθε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν τίποτα πλέον δε θύμιζε το παλιό κέντρο παιδείας και πολιτισμού. Έπειτα, στην επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι έσφαξαν τους μοναχούς και έβαλαν φωτιά στα κτίρια. Σχολείο ιδρύθηκε ξανά μετά το 1860, όπου φοιτούσαν τα παιδιά της περιοχής, ενώ κατά την επανάσταση του 1866 έγινε ορμητήριο αγωνιστών.
Τελικά ο ναός ανοικοδομήθηκε το 1894 και με το τέλος της Τουρκοκρατίας άρχισε μια νέα περίοδος ακμής. Τα τελευταία χρόνια εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι νέοι, μορφωμένοι μοναχοί, πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών και ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη.
Στα αξιοθέατα της μονής συμπεριλαμβάνονται τα σωζόμενα τμήματα του παλιού μοναστηριού, ο ναός με τις σύγχρονες τοιχογραφίες που απεικονίζουν Κρητικούς αγίους και η περίφημη «ρογδιά της Αγκαράθου». Σύμφωνα με την παράδοση, κάτω από το δέντρο βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας εξαιτίας της οποίας χτίστηκε η μονή και γι’ αυτό το λόγο το δέντρο θεωρείται ιερό.
Πρόκειται για ένα κατάλοιπο της λατρείας των ιερών δέντρων που υπήρχε στην προχριστιανική Κρήτη, το οποίο συναντάται και σε άλλα μοναστήρια και τόπους λατρείας στο νησί.
