Η μονή Ακρωτηριανής ή Τοπλού όπως λέγεται, είναι ένα από τα πιο επιβλητικά και ιστορικά μοναστήρια της Κρήτης. Χτισμένο σε μια από τις ομορφότερες περιοχές της ανατολικής Κρήτης απέχει 10 χλμ. από τη Σητεία.
Αποτελεί αληθινό φρούριο αλλά και ζωντανό μουσείο της μοναστηριακής ιστορίας της Κρήτης.
Περνώντας τις δύο επάλληλες εισόδους φτάνουμε στην κεντρική αυλή που είναι μικρή και στενάχωρη για ένα τόσο μεγάλο μοναστήρι. Μπροστά μας ο ναός, ενσωματωμένος στο φρούριο, καθώς και τα κελιά και οι κοινόχρηστοι χώροι, προσφέροντας έτσι ασφάλεια στους μοναχούς ακόμη και κάτω από συνθήκες πολιορκίας. Τα κελιά για οικονομία χώρου υψώνονται σε τρεις ορόφους.
Είναι φανερό ότι ο αρχιτέκτονας έδωσε περισσότερη σημασία στην οχύρωση και την ασφάλεια της μοναστικής κοινότητας σε μια τόσο απομονωμένη περιοχή.
Ο ναός είναι μικρός και κατανυκτικός με δύο κλίτη. Το ένα είναι αφιερωμένο στην Παναγία και το άλλο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο. Στο αριστερό κλίτος διατηρούνται λίγες τοιχογραφίες, ενώ στο τέμπλο μπορεί να δει κανείς μερικές αξιόλογες εικόνες του 18ου αιώνα.
Η ουσιαστική ακμή της μονής που δεν ξέρουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε, άρχισε το 15ο αιώνα, όπως μαρτυρούν οι εικόνες που προέρχονται από κείνη την περίοδο: η Κοίμηση της Θεοτόκου με τα βασικά χαρακτηριστικά της Κρητικής Αγιογραφικής Σχολής και η Εικόνα του Χριστού του Παντοκράτορα. Λεηλατήθηκε πολλές φορές από τους πειρατές, από τους ιππότες της Μάλτας το 1530 και καταστράφηκε από ένα μεγάλο σεισμό που έπληξε την Ανατολική Κρήτη. Στην προσπάθεια της ανοικοδόμησης συνέβαλε με 200 δουκάτα και το ίδιο το ενετικό κράτος που προσπαθούσε να ενισχύσει κάθε προσπάθεια που είχε αμυντικό-στρατιωτικό χαρακτήρα ενόψει της τουρκικής απειλής.
Τον 17ο αιώνα ο ηγούμενος Γαβριήλ Παντόγαλος κατάφερε να υλοποιήσει τον αρχιτεκτονικό τύπο που έχει σήμερα και οδήγησε τη μονή στην παραπέρα ανάπτυξη που πήρε επί Τουρκοκρατίας. Το όνομα της Τοπλού, προέρχεται από κείνη την περίοδο επειδή διέθετε κανόνι (τοπ = μπάλα, βόλι). Κατά το 18ο αιώνα διέθετε σχολείο στο οποίο φοιτούσαν καλογεροπαίδια και παιδιά λαϊκών και έγινε ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά κέντρα της Κρήτης. Οι μοναχοί συμμετείχαν σε όλες τις επαναστάσεις, ενώ κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είχε εγκατασταθεί συμμαχικός ασύρματος μέσα στο χώρο της μονής.
Στο Μουσείο Εικόνων και Εκκλησιαστικής Τέχνης, φυλάσσονται μερικές από τις πιο σημαντικές εικόνες της Κρήτης.
Μια απ' αυτές είναι της Αγίας Αναστασίας, στη βάση της οποίας φαίνεται η απεικόνιση της μονής, η εικόνα του Ένθρονου Χριστού, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, η εικόνα "Μέγας ει Κύριε" (1770) του Ιωάννη Κορνάρου κ.ά. Πρόκειται για μία εικόνα που χωρίζεται σε 4 κεντρικές και 57 επί μέρους ενότητες με εκατοντάδες πρόσωπα, τα οποία απεικονίζουν σε μια εκπληκτική σύνθεση την ευχή του Μεγάλου Αγιασμού, όπως τη συνέλαβε η φαντασία του μεγάλου ζωγράφου.Σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα μνημεία της επαρχίας Σητείας. Σημαντική όμως είναι και η οινοποιητική παράδοση του Τοπλού. Η μονή καλλιεργεί βιολογικά αμπέλια και παράγει εξαιρετικής ποιότητας οίνους, λευκούς, ερυθρούς αλλά και γλυκούς.
Κατόπιν συνεννόησης, θα μπορούσατε να επισκεφτείτε και το οινοποιείο της Μονής συνδυαστικά με την επίσκεψη σας στο μοναστήρι.
