Η μονή Βροντησίου είναι ένα από τα πλέον φημισμένα και σημαντικά μοναστήρια της Κρήτης που υπήρξε αξιόλογο κέντρο γραμμάτων και τεχνών κατά την περίοδο της Κρητικής Αναγέννησης.
Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι οι μορφές των λογίων, των καλλιτεχνών και των σεβάσμιων μοναχών της μονής Βροντησίου, κατά τους τελευταίους αιώνες της Ενετοκρατίας, σφράγισαν με την παρουσία τους την εποχή τους.
Ονομαστοί αντιγραφείς χειρογράφων, ζωγράφοι και δάσκαλοι συνέδεσαν το όνομα τους με το μοναστήρι και την περιοχή. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός εδώ ζωγράφισε έξι από τις πλέον σημαντικές εικόνες του, ενώ η παράδοση θέλει και τον El Greco να μαθητεύει για ένα διάστημα στο εργαστήριο της μονής.
Η μονή Βροντησίου βρίσκεται στη νότια πλαγιά του Ψηλορείτη, λίγο βορειοδυτικά από το χωριό Ζαρός και απέχει περίπου 50 χλμ από το Ηράκλειο. Αν και δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τη χρονολογία ή τους ιδρυτές της, πιθανότατα ιδρύθηκε κατά την Β' Βυζαντινή περίοδο.
Γνωρίζει την μεγάλη ακμή της κατά την ενετική περίοδο και αρχίζει να παρακμάζει μετά από την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669. Ιδιαίτερα κατά τις περιόδους των Κρητικών επαναστάσεων δέχεται πολλές φορές την καταστρεπτική μανία των Τούρκων.
Παρά το γεγονός ότι τα κτίρια της μονής είναι κατεστραμμένα κατά το μεγαλύτερο τους μέρος, διακρίνονται ακόμα τα φρουριακού τύπου χαρακτηριστικά, με τον δίκλιτο ναό στο κέντρο να είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο και τον Απόστολο Θωμά.
Έξω από το μοναστήρι, κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια βλέπουμε ένα από τα πιο αξιόλογα γλυπτά έργα της Κρητικής υπαίθρου που βρίσκεται εκεί για να θυμίζει την περίοδο ακμής του μοναστηριού.
Πρόκειται για μία ανάγλυφη κρήνη, όπου το νερό τρέχει από τα στόματα τριών λεόντων, ενώ η ανάγλυφη παράσταση συμπληρώνεται με την απεικόνιση των πρωτόπλαστων Αδάμ και Εύας.
Η είσοδος της μονής είναι καινούργια αλλά διακρίνονται τα ίχνη του παλιού επιβλητικού διαβατικού, το δε κωδωνοστάσιο είναι ανεξάρτητο από το ναό, σύμφωνα με τα καθολικά πρότυπα της περιόδου που χτίστηκε.
Στο εσωτερικό του δίκλιτου ναού διακρίνονται ακόμα τμήματα του αξιόλογου τοιχογραφικού διακόσμου. Σημαντικό τμήμα των τοιχογραφιών είναι αυτό όπου αναπαριστάται ο Άγιος Συμεών ο Θεοδόχος που κρατά στην αγκαλιά του το Θείο Βρέφος. Στο τέμπλο ανάμεσα στις ενδιαφέρουσες εικόνες παρατηρούμε την Άμπελο του Αγγέλου, μία από τις πλέον αξιόλογες εικόνες της Κρητικής Σχολής.
Οι καταστροφές που δέχτηκε το μοναστήρι ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα ήταν μοιραίες για έναν τεράστιο αριθμό κειμηλίων. Σήμερα απομένουν μόνο κάποια ίχνη που μαρτυρούν την πολιτισμική ακμή ενός από τα σημαντικότερα κέντρα της Κρητικής Αναγέννησης.
