Η διαδρομή συνδέει τα σημαντικότερα αξιοθέατα, αρχαιολογικούς χώρους, οικισμούς, φαράγγια και παραλίες της περιοχής των Αστερουσίων. Μπορείτε να επιλέξετε τα επιμέρους τμήματα της διαδρομής που σας ενδιαφέρουν έχοντας υπόψη ότι συνήθως οι δρόμοι που σκαρφαλώνουν στις πλαγιές της οροσειράς έχουν πολλές στροφές κι ενίοτε είναι χωματόδρομοι.
Βώροι-Φαιστός-Μονή Οδηγήτριας-Καλοί Λιμένες
Αν τα υπόλοιπα βουνά της Κρήτης είναι άγρια και επιβλητικά το μικρότερο βουνό, τα Αστερούσια, η χαμηλή οροσειρά που καταλαμβάνει όλο το νότιο τμήμα του νομού Ηρακλείου, είναι το πλέον γυμνό και ταυτόχρονα το πλέον μυστηριακό του νησιού.
Οι νότιες πλαγιές του συναντούν το γοητευτικό Λιβυκό Πέλαγος, δημιουργώντας μικρά αλλά απόκρημνα φαράγγια τα οποία καταλήγουν σε πανέμορφες ερημικές παραλίες.
Αφετηρία μας ο παραδοσιακός οικισμός των Βώρων (1), όπου βρίσκεται το σημαντικότερο λαογραφικό μουσείο της Κρήτης, το Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας. Θα έχουμε την ευκαιρία μάθουμε περισσότερα για τα ήθη και έθιμα της παραδοσιακής κρητικής κοινωνίας, την κοινωνική οργάνωση του νησιού, την αρχιτεκτονική, την υφαντική και άλλα λαογραφικά στοιχεία της Κρήτης.
Η επόμενη στάση μας είναι στο φημισμένο Μινωικό ανάκτορο της Φαιστού από όπου μπορούμε να θαυμάσουμε τον κάμπο της Μεσσαράς. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο σε μέγεθος μινωικό ανάκτορο που έχει ανασκαφεί μέχρι στιγμής, και είναι χτισμένο σε ένα χαμηλό λόφο. Σήμερα βλέπουμε τα λείψανα τόσο του παλιού όσο και του νεότερου ανακτόρου.
Το ανάκτορο της Φαιστού είναι βέβαια διάσημο για έναν επιπλέον λόγο: εδώ βρέθηκε ο Δίσκος της Φαιστού που χρονολογείται στον 17ο π.Χ, ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιότητας και τον οποίο μπορείτε να δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Αν η αρχαιολογία είναι στα ενδιαφέροντα σας, στην κοντινή περιοχή νότια από τη Φαιστό βρίσκεται ένας μεγάλος αριθμός σημαντικών αρχαιολογικών χώρων όπως είναι τα Μάταλα με τις φημισμένες σπηλιές, η Μινωική Έπαυλη της Αγίας Τριάδας, η παραθαλάσσια Μινωική Πόλη του Κομού και ο Θολωτός Τάφος στο Καμηλάρι.
Μετά την Φαιστό διασχίζουμε το μικρό παραδοσιακό οικισμό του Άη Γιάννη με την ομώνυμη βυζαντινή εκκλησία και συνεχίζουμε προς το γραφικό χωριό Σίβα, με την όμορφη πλατεία και τα παραδοσιακά ταβερνάκια. Νοτιότερα αφού περάσουμε από το χωριό Λίσταρο συνεχίζουμε νότια έως την Μονή Οδηγήτριας (2) με τον χαρακτηριστικό πύργο ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε από τον Νικηφόρο Φωκά.
Η μονή έγινε γνωστή λόγω του «Ξωπατέρα», ενός ετοιμοπόλεμου μοναχού, ενός «χαΐνη», που έμεινε στην ιστορία για τις πράξεις αντίστασης του απέναντι στους Τούρκους και το τραγικό του τέλος που συνδέθηκε με την ιστορία της μονής.
Συνεχίζουμε νότια έως να συναντήσουμε τη διασταύρωση με το χωματόδρομο δεξιά μας που μας οδηγεί στην είσοδο του Αγιοφάραγγου. Αφήνουμε το αυτοκίνητο μας και πεζοπορούμε στο μικρό αλλά επιβλητικό φαράγγι το οποίο έχει πάρει το όνομα του από το γεγονός ότι παλαιότερα αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ασκητισμού της Κρήτης.
Μετά από 25 λεπτά πεζοπορίας, κοντά στην έξοδο του φαραγγιού συναντούμε το Ναό του Αγίου Αντωνίου και λίγο μετά βρισκόμαστε στην μοναδικής ομορφιάς παραλία, που ανοίγεται ανάμεσα στα επιβλητικά βράχια. Το Αγιοφάραγγο είναι αγαπημένος προορισμός όσων ασχολούνται με την αναρρίχηση, γι’ αυτό το πιθανότερο είναι στη διαδρομή μας να συναντήσουμε αναρριχητές να σκαρφαλώνουν στους κάθετους απόκρημνους βράχους.
Εξίσου όμορφο είναι και το κοντινό φαράγγι του Μάρτσαλου. Το μήκος του φαραγγιού είναι περίπου 2 χλμ. Μετά από μια σύντομη και εύκολη σχετικά κατάβαση σε ένα πράσινο σκηνικό με αιωνόβιες ελιές, χαρουπιές, και φοίνικες του Θεόφραστου καταλήγουμε στην μικρή και πανέμορφη παραλία του Μάρτσαλου.
Για να φτάσουμε στην είσοδο του φαραγγιού ακολουθούμε τον χωματόδρομο που ξεκινάει απέναντι από τη Μονή Οδηγήτριας και ανεβαίνει στην πλαγιά του λόφου, νοτιοδυτικά της μονής.
Επιστρέφουμε στον επαρχιακό δρόμο και συνεχίζουμε νότια έως την μεγάλη ήρεμη παραλία των Καλών Λιμένων (3), όπου βρήκε προσωρινό καταφύγιο ο Απόστολος Παύλος κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στη Ρώμη.
Οι Καλοί Λιμένες έχουν το προσόν ότι παραμένουν απάνεμοι και ήρεμοι ακόμα κι αν ο αέρας λυσσομανάει στην περιοχή.
Καλοί Λιμένες-Τρυπητή
Συνεχίζουμε το χωματόδρομο ανατολικά απολαμβάνοντας τη θέα του Λιβυκού -και προσπαθούμε να αγνοήσουμε την παραφωνία των θερμοκηπίων σε μία περιοχή, κατά τα άλλα, ιδιαίτερης ομορφιάς- μέχρι το μικρό παραλιακό οικισμό του Λέντα (4) που είναι χτισμένος στη θέση της αρχαίας πόλης Λεβήν.
Η Λεβήν άκμασε στα ελληνορωμαϊκά χρόνια ως λιμάνι της Γόρτυνας και ως ιερή πόλη αφού εδώ υπήρχε Ασκληπιείο. Ακόμα και σήμερα μπορούμε να δούμε τα ερείπια του ναού του Ασκληπιού που χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ..
Στην περιοχή του Λέντα υπάρχουν όμορφες και μεγάλες σε έκταση παραλίες που προσελκύουν κατασκηνωτές και γυμνιστές, όπως ο Δυσκός, το Λιμανάκι, ο Ανατολικός Τσίγκουνας κ.ά.
Συνεχίζουμε ανατολικά μέχρι το μικρό λιμανάκι της Λούτρας και από εκεί ανηφορίζουμε βόρεια και στην πρώτη διασταύρωση ακολουθούμε ανατολική πορεία έως την παραλία της Τρυπητής. Ο δρόμος ανεβαίνει ψηλά στην πλαγιά του βουνού παρακάμπτοντας το ακρωτήριο του Τράφουλα.
Στα μισά περίπου της διαδρομής ενώ ήδη κατηφορίζουμε στην ανατολική πλευρά του ακρωτηρίου συναντούμε το μονοπάτι το οποίο αφού διασχίσει το μικρό πλην όμως εντυπωσιακό φαράγγι του Τράφουλα οδηγεί στην παραλία.
Η παραλία της Τρυπητής που αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια μας είναι μεγάλη και πανέμορφη, πλην όμως «υποφέρει» από τον πρόχειρο καταυλισμό που έχει στηθεί στην αμμουδιά και κάτω από τα αλμυρίκια. Εδώ υπάρχουν και ταβέρνες για ένα γεύμα ή έναν καφέ.
Τρυπητή-Καπετανιανά (2 εναλλακτικές διαδρομές)-Άγιοι Δέκα
Αφήνουμε πίσω μας την παραλία και μπαίνουμε στα ενδότερα του φαραγγιού της Τρυπητής με την πετρώδη αγριάδα. Σύντομα θα περάσουμε το στενότερο σημείο με τα τοιχώματα του φαραγγιού να απέχουν μόλις τέσσερα μέτρα και το αυτοκίνητο μας να περνάει κυριολεκτικά μέσα από «συμπληγάδες».
Αφού διασχίσουμε το επιβλητικό φαράγγι συναντούμε το δρόμο που, με κατεύθυνση ανατολικά, ελίσσεται στις γυμνές πλαγιές των Αστερουσίων.
Εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή: υπάρχει ένας χωματόδρομος που ξεκινάει (δεξιά) λίγο μετά το φαράγγι της Τρυπητής και ελίσσεται ανατολικά σκαρφαλώνοντας στις πλαγιές των Αστερουσίων αλλά είναι κατάλληλος αυστηρά και μόνο για 4x4 για να καταλήξει στο χωριό Καπετανιανά (5).
Η πιο ασφαλής και ενδεδειγμένη διαδρομή, συνεχίζει ευθεία στο δρόμο και μας οδηγεί πάλι στη βόρεια πλευρά των Αστερουσίων και στο χωριό της Βαγιονιάς όπου στρίβουμε δεξιά με κατεύθυνση νότια ώστε να ξανασκαρφαλώσουμε στον ορεινό όγκο των Αστερουσίων μέχρι τα Καπετανιανά (5).
Η θέα από το γραφικό χωριό, μεγάλο μέρος του οποίου έχει αναστηλωθεί και ενταχθεί σε παραδοσιακό ξενώνα, στο Λιβυκό είναι μοναδική, σε συνδυασμό με το άγονο, γυμνό τοπίο και τις απόκρημνες πλαγιές της κορυφής Κόφινα που δεσπόζουν ανατολικά του χωριού και φημίζονται για τις αναρριχητικές τους πίστες.
Στον Κόφινα υπήρχε ιερό κορυφής των μινωιτών και το βουνό διατηρεί την λατρευτική του αξία μέχρι σήμερα καθώς εδώ γιορτάζεται κάθε χρόνο ο Τίμιος Σταυρός, ενώ επιβιώνει ένα αρχαίο έθιμο δεντρολατρίας.
Τα Καπετανιανά μπορούν να γίνουν η βάση μας για την εξερεύνηση αυτής της περιοχής των Αστερουσίων.
Από εδώ μπορούμε να επισκεφτούμε τη Μονή Κουδουμά στην έξοδο του μικρού φαραγγιού που περιβάλλεται από ένα υπέροχο πευκοδάσος, στην οποία μάλιστα μπορούμε να μείνουμε σε κάποιο από τα κελιά που προσφέρονται για τους επισκέπτες.
Μπορούμε επίσης να πάρουμε τον κατηφορικό χωματόδρομο για να επισκεφτούμε τον παραθαλάσσιο οικισμό του Άη Γιάννη όπου υπάρχει η παρθένα παραλία της Ελυγιάς.
Κατηφορίζουμε (ξανά) από τα Καπετανιανά, συναντούμε το χωριό Λούκια και Βαγιωνιά και με κατεύθυνση βόρεια διασχίζουμε τον κάμπο της Μεσσαράς μέχρι τους Αγίους Δέκα (6) όπου μπορούμε να επισκεφτούμε τις αρχαιότητες της Γόρτυνας.
Η πόλη της αρχαίας Γόρτυνας υπήρξε κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο η πρωτεύουσα της Κρήτης και της Κυρηναϊκής χερσονήσου και επί πολλούς αιώνες αποτελούσε την αδιαμφισβήτητη ηγεμόνα πόλη του νησιού. Σύμφωνα μάλιστα με τη μυθολογία, εδώ κατέφυγε ο Δίας όταν απήγαγε την Ευρώπη μεταμορφωμένος σε ταύρο.
Δυστυχώς μόνο ένα μικρό μέρος της αρχαίας πόλης έχει ανασκαφεί. Στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο θα δούμε τον ναό του Αγίου Τίτου, πρώτου Επίσκοπου της Κρήτης, το Ρωμαϊκό Ωδείο, τον Πλάτανο του Δία και της Ευρώπης καθώς και πολλά ρωμαϊκά γλυπτά.
